Ήρθε η ώρα η Τουρκία να ζήσει τη δική της Αραβική Άνοιξη;

Tης Λήδας Δεληγιάννη

Η Κωνσταντινούπολη φλέγεται. Το ίδιο και η Άγκυρα. Τα στενά του Βοσπόρου κλείνουν από πέτρες που έχουν ξηλωθεί από τα πεζοδρόμια και ολόκληρες στάσεις λεωφορείων.

Τι συμβαίνει στην Τουρκία λοιπόν; Ζει τη δική της Αραβική Άνοιξη;

Ένα από τα δεδομένα που προσδίδουν μια κάποια ιδιαιτερότητα στην Τουρκία είναι το εξής: οι χώρες που γνώρισαν την Αραβική Άνοιξη, ουσιαστικά πέρασαν από δικτατορικά πλην όμως κοσμικά καθεστώτα, προς ισλαμιστικές κυβερνήσεις ή μεταβατικές ηγεσίες.

Τα απομεινάρια μιας διαδήλωσης: η πλατεία Ταξίμ Δευτέρα πρωί

Στην Τουρκία γίνεται το αντίθετο: οι εξεγερμένοι φοβούνται την ισλαμοποίηση του τουρκικού κράτους που προωθεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Πρόσφατες μεταρρυθμίσεις όπως η απαγόρευση του αλκοόλ και του τσιγάρου ή ο έλεγχος των προσωπικών σχέσεων, δείχνουν - σύμφωνα με τους διαδηλωτές- μια στροφή της Τουρκίας προς πιο συντηρητικές και ριζοσπαστικές αρχές και μάλιστα με άρωμα... Ισλάμ και Σαρίας.

Ήδη από τις 29 Οκτωβρίου 1923, οπότε ο Κεμάλ Ατατούρκ ιδρύει το σύγχρονο τουρκικό κράτος, η χώρα αυτή δεν μοιάζει με τις άλλες: ο στρατός, παραδοσιακά συντηρητική δύναμη στη συνείδηση των περισσοτέρων μας, είναι ο εγγυητής της ελευθερίας και της δημοκρατίας στην Τουρκία.

Ο Ερντογάν, από την ανάδειξή του το 2002, είχε να παλέψει με αυτές τις παράδοξες και ετερόκλητες νοοτροπίες. Έπρεπε να εκριζώσει μια για πάντα το λεγόμενο "Βαθύ Κράτος" και τις βαθύτατες αλλά σαθρές και διεφθαρμένες ρίζες που αυτό είχε στην τουρκική κοινωνία. Το χαρτί της θρησκείας και του "καλού μουσουλμάνου", ήταν ένα αρκετά ασφαλές χαρτί να παίξει για να επιτύχει ενοποίηση και συναίνεση στο πρόσωπο του. Ας μη λησμονούμε πόσο ετερόκλητη είναι η Τουρκία στο εσωτερικό της: τα... δυτικότροπα τουριστικά παράλια και το οπισθοδρομικό εσωτερικό της χώρας, στα βάθη πέρα και από την Άγκυρα.

Η περίφημη - και διαβόητη- δίκη της Εργκένεκον δεν άφησε περιθώρια παρανόησης: ο Ερντογάν θέλει να καθαρίσει με το παλιό καθεστώς. Και θέλει να καθαρίσει εκ βαθέων και οριστικά. Ωστόσο, η μπάλα πήρε και αρκετούς διανοούμενους. Και η ελευθερία του Τύπου δέχτηκε σοβαρά πλήγματα. Αυτό προκάλεσε αντιδράσεις και εντός και εκτός Τουρκίας.

Με την Αραβική Άνοιξη τα πράγματα άλλαξαν ακόμη περισσότερο: σε πολλές γύρω χώρες ανέβηκαν ισλαμιστικά καθεστώτα (βλ. Αίγυπτος, Τυνησία, Λιβύη κ.ά.). Σε αυτό ο Ερντογάν είδε - όπως μαρτυρούν οι κινήσεις του-, μια ευκαιρία: η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει η νέα ηγέτιδα δύναμη στην Εγγύς και τη Μέση Ανατολή αλλά και στα μεσογειακά παράλια της Αφρικής.

Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι στο ταξίδι του στην Τυνησία, λίγους μήνες αφότου η εξέγερση έριξε το εκεί καθεστώς, ο Ερντογάν έτυχε υποδοχής όχι απλά αρχηγού κράτους αλλά σωτήρα.

Επίσης, η αλλεπάλληλη άρνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δεχτεί την Τουρκία στους κόλπους της είναι ένα πλήγμα το οποίο ο Τούρκος πρωθυπουργός δεν μπορούσε να αφήσει να σπιλώσει την εικόνα του: εμείς είμαστε ο ισχυρός πόλος του μουσουλμανισμού, αν η Ευρώπη δεν μας σέβεται, θα πρέπει να μας φοβάται, έστω και σε επίπεδο φαίνεσθαι.

Τον επόμενο χρόνο, μέσα στο 2014, ο Ερντογάν σχεδιάζει να μετατρέψει την Τουρκία σε προεδρική δημοκρατία και όχι προεδρευομένη, και ο ίδιος να αναλάβει πρόεδρος.

Υπάρχουν όμως μεγάλα στρώματα της κοινωνίας στα οποία το... κοστούμι του θρησκευόμενου πιστού μουσουλμάνου, δεν ταιριάζει. Αυτά είναι που εξεγείρονται.

Το θέμα είναι όμως ότι πράγματι η Τουρκία ασκεί μεγάλη επιρροή στην περιοχή. Και το θέμα είναι ότι η περιοχή είναι ούτως ή άλλως εύφλεκτη: Συρία, Λίβανος, Ιράν... Μια παρεκτροπή της κατάστασης στην Τουρκία, θα μπορούσε να διαδοθεί με απρόβλεπτες συνέπειες σε όλη την περιοχή. Η Δύση κοιτά ανήσυχη, εδώ δεν μπορεί να συναινέσει στο τι θα κάνει με τη Συρία. Ένα πρόβλημα στο μέγεθος της... Τουρκίας είναι μη διαχειρίσιμο, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση.