Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ανέτρεψε πλήρως τα δεδομένα
Η κυβέρνηση προχωρά σε νομοθετική παρέμβαση για τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο, επειδή υπάρχει ένα πραγματικό κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα που δεν μπορεί να λυθεί μόνο μέσα από τα δικαστήρια ή αποσπασματικές τραπεζικές ρυθμίσεις. Ειδικότερα σύμφωνα με πηγές του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών:
1. Αντιμετωπίζεται ένα πραγματικό πρόβλημα
Τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο χορηγήθηκαν κυρίως την περίοδο 2005-2009, σε ένα εντελώς διαφορετικό διεθνές περιβάλλον. Την εποχή εκείνη:
• δεν υπήρχε καμία διεθνής πρόβλεψη για έντονη ανατίμηση του ελβετικού φράγκου,
• το επιτόκιο του ελβετικού ήταν σταθερά χαμηλότερο από εκείνο του ευρώ, κατά μέσο όρο πάνω από μία ποσοστιαία μονάδα από το 2008 έως σήμερα.
Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ανέτρεψε πλήρως αυτά τα δεδομένα, καθώς επήλθε σημαντική ανατίμηση του ελβετικού φράγκου έναντι του ευρώ, σε σημείο ώστε η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα να επιβάλλει ανώτατο όριο στην ισοτιμία (1:1,20), το οποίο διατήρησε επί μακρόν. Όταν το όριο αυτό ήρθη αιφνιδιαστικά, η ισοτιμία επιδεινώθηκε και έκτοτε παραμένει δυσμενής (σήμερα περίπου 0,94).
Ως αποτέλεσμα, χιλιάδες δανειολήπτες, παρότι κατέβαλαν δόσεις επί σειρά ετών, βρέθηκαν να οφείλουν περισσότερα σε ευρώ από όσα αρχικά δανείστηκαν, λόγω ενός συναλλαγματικού κινδύνου που δεν μπορούσαν να προβλέψουν.
2. Η κυβέρνηση δεν επιβάλλει λύση - Προσφέρει επιλογές
Η ρύθμιση σέβεται απολύτως την ελευθερία των οφειλετών. Κανείς δεν υποχρεώνεται να αλλάξει το δάνειό του. Όποιος θεωρεί ότι στο μέλλον η ισοτιμία ευρώ-ελβετικού θα κινηθεί ευνοϊκά, μπορεί να διατηρήσει το δάνειο στο ελβετικό φράγκο και να επωφεληθεί από τα πολύ χαμηλά επιτόκια του νομίσματος αυτού, αναλαμβάνοντας όμως και τον συναλλαγματικό κίνδυνο.
Για όλους τους υπόλοιπους, ο νόμος διασφαλίζει δύο πραγματικές και δεσμευτικές επιλογές, τις οποίες οι τράπεζες υποχρεούνται να αποδεχθούν:
Πρώτη επιλογή: εξωδικαστικός μηχανισμός
• Αφορά μη ενήμερους οφειλέτες.
• Η λύση που παράγεται από τον αλγόριθμο του μηχανισμού δεσμεύει υποχρεωτικά τους πιστωτές.
• Πρόκειται για ειδική και ευνοϊκή πρόβλεψη για τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο, καθώς στα αντίστοιχα δάνεια σε ευρώ οι πιστωτές διατηρούν κατ' αρχήν δικαίωμα απόρριψης.
Δεύτερη επιλογή: άμεση και καθαρή λύση μετατροπής
• Για τους ενήμερους ή αυτούς που έχουν λάβει μια ρύθμιση και την εξυπηρετούν:
• Προβλέπεται δυνατότητα μετατροπής του δανείου σε ευρώ με σημαντική βελτίωση στην τρέχουσα ισοτιμία. Μέσω αυτού, προβλέπεται άμεση μείωση του οφειλόμενου κεφαλαίου σε ευρώ.
• Η ελάφρυνση είναι κλιμακωτή, από 15% έως και 50%, ανάλογα με την οικονομική και κοινωνική κατάσταση του οφειλέτη. Η ρύθμιση έχει ισχυρό κοινωνικό πρόσημο. Δίνει έμφαση στην ελάφρυνση των οικονομικά ασθενέστερων οφειλετών, με κλιμακωτή ελάφρυνση που φτάνει σε πολύ υψηλό ποσοστό - έως 50%.
• Το δάνειο μετατρέπεται σε ευρώ με σταθερό επιτόκιο 2,30%-2,90%, για όλη την εναπομείνασα διάρκεια.
• Παρέχεται δυνατότητα παράτασης έως 5 έτη, ώστε να μειωθεί περαιτέρω η μηνιαία δόση.
3. Σταθερότητα, διαφάνεια και κοινωνική δικαιοσύνη
Με τη ρύθμιση αυτή:
• Παρέχεται ελάφρυνση έναντι της τρέχουσας ισοτιμίας σε όλους τους δανειολήπτες δανείων σε ελβετικό φράγκο που είναι ενήμεροι ή εμφανίζουν καθυστέρηση μικρότερη των 90 ημερών, χωρίς καμία εξαίρεση, με διαφοροποίηση των όρων ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση.
• Όλα τα δάνεια δύνανται να μετατραπούν σε ευρώ με προνομιακή ισοτιμία, η οποία αντιστοιχεί σε όφελος από 15% έως 50%. Παράλληλα, η μετατροπή πραγματοποιείται με σταθερό επιτόκιο, από 2,30% έως 2,90%, ανάλογα με το οικονομικό προφίλ του δανειολήπτη, για το σύνολο της εναπομένουσας διάρκειας του δανείου.
• τα επιτόκια είναι σημαντικά χαμηλότερα από εκείνα ενός νέου στεγαστικού δανείου σήμερα,
• Μειώνεται το κεφάλαιο,
• εξαλείφεται ο συναλλαγματικός κίνδυνος,
• εξασφαλίζεται χαμηλό και σταθερό επιτόκιο μέχρι τη λήξη.
Ο οφειλέτης γνωρίζει πλέον με απόλυτη σαφήνεια πόσο θα πληρώσει και μέχρι πότε.
4. Το κόστος δεν επιβαρύνει το Δημόσιο
Η ανάληψη του κόστους της ρύθμισης αφορά αποκλειστικά τις τράπεζες, οι οποίες το καλύπτουν εξ ολοκλήρου.
Η παρέμβαση είναι δημοσιονομικά ασφαλής. Σημαντικός αριθμός δανείων σε ελβετικό φράγκο έχει ενταχθεί σε τιτλοποιήσεις του προγράμματος «Ηρακλής», με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου.
Η ρύθμιση:
• είναι κεφαλαιακά ουδέτερη για τις τιτλοποιήσεις,
• δεν θέτει σε κίνδυνο τα εγκεκριμένα επιχειρησιακά σχέδια,
• δεν δημιουργεί κίνδυνο κατάπτωσης κρατικών εγγυήσεων.
5. Πέρα από τη δικαστική διάσταση
Η κυβέρνηση δεν αμφισβητεί τη νομιμότητα των συμβάσεων. Αντιθέτως, υπενθυμίζει ότι:
• η εγκυρότητα των δανείων έχει κριθεί επανειλημμένα από τον 'Αρειο Πάγο,
• από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
• και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η νομοθετική παρέμβαση δεν υποκαθιστά τη Δικαιοσύνη. Αναγνωρίζει όμως ότι ένα ζήτημα μπορεί να είναι νομικά λυμένο, αλλά κοινωνικά ανοιχτό.
Τι προβλέπει ο μηχανισμός της ρύθμισης
Η ρύθμιση βασίζεται σε ένα διπλό μηχανισμό:
Είτε (α) μέσω του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών (ν. 4738/2020) μόνον για τις μη εξυπηρετούμενες οφειλές. Σε αυτή την περίπτωση, λύση που προκύπτει από τον Εξωδικαστικό γίνεται πλέον υποχρεωτική για τους πιστωτές, ειδικά για τα δάνεια σε CHF. Με τον τρόπο αυτό, η διαδικασία γίνεται αυτόματη και προϋποθέτει μόνον την υποβολή αίτησης του οφειλέτη. Με την έγκριση της αίτησης, η συνολική οφειλή μετατρέπεται σε ευρώ στην τρέχουσα ισοτιμία αναφοράς της ΕΚΤ: με τους επιτοκιακούς και λοιπούς όρους που προβλέπονται για τον εξωδικαστικό. Η διαδικασία ολοκληρώνεται ηλεκτρονικά χωρίς ανάγκη φυσικής παρουσίας ή επανεγγραφής προσημείωσης. Η ρύθμιση είναι δεσμευτική για όλους τους πιστωτές και ισχύει άμεσα από την ημερομηνία υπογραφής. Η μετατροπή αποτελεί από νομική άποψη τροποποίηση της σύμβασης και όχι νέα ενοχή, ενώ διατηρούνται όλες οι εμπράγματες και προσωπικές εξασφαλίσεις
Είτε (β) με ειδικούς όρους βάσει εισοδηματικών/περιουσιακών κριτηρίων, εκτός εξωδικαστικού.
Η επιλογή αυτή αφορά οφειλέτες που έχουν οφειλή και αυτή είναι είτε (1) εξυπηρετούμενη είτε (2) ρυθμισμένη και εξυπηρετούμενη και δεν έχει υπαχθεί στη ρύθμιση του ν. 3869/2010 («Νόμος Κατσέλη»), εφόσον δεν επιθυμούν την ένταξή τους στον εξωδικαστικό μηχανισμό με βάση την επιλογή (α).
Οι οφειλέτες αυτοί έχουν τη δυνατότητα μετατροπής της συνολικής οφειλής από ελβετικά φράγκο σε ευρώ με ειδικούς όρους, που διαμορφώνονται σε συνάρτηση με τα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια των κατωτέρω παραγράφων.
Μετατροπή με Ευνοϊκή Ισοτιμία και Σταθερό Επιτόκιο:
Οι οφειλές από CHF μετατρέπονται σε ευρώ, μέσω βελτιωμένης ισοτιμίας σε σχέση με την τρέχουσα. Ταυτόχρονα, καθορίζεται σταθερό επιτόκιο για όλη την υπολειπόμενη διάρκεια του δανείου, η οποία δεν μεταβάλλεται.
Η βελτίωση της ισοτιμίας κλιμακώνεται σε τέσσερις κατηγορίες (κάθε κατηγορία αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα εισοδηματικά/περιουσιακά κριτήρια); Προσφέροντας άμεση και ουσιαστική μείωση του κεφαλαίου.
• Κατηγορία 1: +50% Βελτίωση Ισοτιμίας και Σταθερό Επιτόκιο 2,3%
• Κατηγορία 2: +30% Βελτίωση Ισοτιμίας και Σταθερό Επιτόκιο 2.5%
• Κατηγορία 3: +20% Βελτίωση Ισοτιμίας και Σταθερό Επιτόκιο 2.7%
• Κατηγορία 4: +15% Βελτίωση Ισοτιμίας κα Σταθερό Επιτόκιο 2,9%
Το νέο δάνειο σε Ευρώ θα έχει χαμηλό σταθερό επιτόκιο για όλη την υπολειπόμενη διάρκειά του, σημαντικά χαμηλότερο από τα αντίστοιχα δάνεια που χορηγούνται σήμερα. Ο δανειολήπτης γνωρίζει από την πρώτη στιγμή το ακριβές ποσό και την ημερομηνία καταβολής κάθε δόσης μέχρι την πλήρη εξόφληση του δανείου.
Δυνατότητα Επιμήκυνσης Διάρκειας
Επιπλέον, παρέχεται στον οφειλέτη η δυνατότητα να ζητήσει την επιμήκυνση της υπολειπόμενης διάρκειας αποπληρωμής του νέου δανείου σε Ευρώ έως και πέντε (5) έτη. Με τον τρόπο αυτό προκύπτει περαιτέρω μείωση του ύψους της μηνιαίας δόσης, ώστε η ρύθμιση να είναι βιώσιμη για ακόμη περισσότερους οφειλέτες.
• Πόσα δάνεια σε Ελβετικό Φράγκο (CHF) βρίσκονται σε εκκρεμότητα;
Συνολικά στην Ελλάδα χορηγήθηκαν περίπου 57.000 δάνεια σε CHF, σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, συνολικής αξίας 14,1 δις CHF. Σήμερα στο τραπεζικό σύστημα παραμένουν 20.625 δάνεια με υπόλοιπο 2,5 δις CHF, ενώ 17.442 δάνεια ύψους 3 δις CHF διαχειρίζονται servicers, με τα περισσότερα από αυτά να έχουν περιληφθεί στις τιτλοποιήσεις του προγράμματος Ηρακλής. Δηλαδή η ρύθμιση αφορά περίπου 40.000 δάνεια.
• Γιατί να μην επιβαρυνθούν κι άλλο οι τράπεζες που έχουν τόσο μεγάλα κέρδη; Γιατί για παράδειγμα να μην ισομεριστεί το κόστος από την ιστορική ισοτιμία μέχρι σήμερα;
Ανάλογα εάν το δάνειο είχε εκταμιευθεί το 2007 ή 2008, η συναλλαγματική επιβάρυνση σε ευρώ για ποσό του δανείου σε ελβετικό νόμισμα που δεν έχει αποπληρωθεί ακόμη, κυμαίνεται από 60-70%. Το ίδιο διάστημα αυτών των 17-18 ετών, από την ημερομηνία εκταμίευσης έως σήμερα, οι δανειολήπτες σε ελβετικό νόμισμα κατέβαλαν τόκους που υπολογίζονταν με διατραπεζικό επιτόκιο, που ήταν περίπου, και κατά μέσο όρο μια ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερο από αυτό του ευρώ. Επομένως προκύπτει ένα σημαντικό επιτοκιακό όφελος, έως 20%.
Για τους πιο οικονομικά ασθενείς δανειολήπτες, η προνομιακή ισοτιμία μετατροπής του δανείου με βάση το νέο νόμο είναι 25% υψηλότερη από την τρέχουσα, ενώ από το σταθερό επιτόκιο 2,30%, προκύπτει ένα επιπλέον όφελος πάνω από 15%, σε σχέση με ένα αντίστοιχο στεγαστικό δάνειο που εκταμιεύεται σήμερα.
Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι για τους πιο οικονομικά ασθενείς δανειολήπτες, καλύπτεται ένα πολύ μεγάλο μέρος της συναλλαγματικής διαφοράς.
Αλλά και για τους δανειολήπτες που δεν εμπίπτουν σε κάποια κατηγορία με βάση τα εισοδηματικά και περιουσιακά τους στοιχεία, η προνομιακή ισοτιμία μετατροπής του δανείου με βάση το νέο νόμο είναι 10% υψηλότερη από την τρέχουσα, ενώ από το σταθερό επιτόκιο 2,90%, προκύπτει ένα επιπλέον όφελος πάνω από 10%, σε σχέση με ένα αντίστοιχο στεγαστικό δάνειο που εκταμιεύεται σήμερα.
• Πόσο θα κοστίσει στις τράπεζες η κυβερνητική παρέμβαση;
Δεν μπορεί να προσδιοριστεί εκ των προτέρων με ακρίβεια επειδή η λύση είναι προαιρετική για τους οφειλέτες. 'Αρα θα εξαρτηθεί από το πόσοι θα επιλέξουν να μετατρέψουν το δάνειο με το «κούρεμα» που αντιστοιχεί στην κατηγορία όπου υπάγονται. Στις Τράπεζες, ο αριθμός των δανείων είναι 20.000 περίπου, ποσού περίπου 2.7 δις (2.5 δις σε ελβετικό νόμισμα). Εφόσον, όλοι επιλέξουν τη μετατροπή το κόστος εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 600 εκατομμύρια ευρώ.
• Γιατί δεν εφαρμόζεται η λύση που δόθηκε σε άλλες χώρες;
Ας δούμε πρώτα τη βασική διαφορά και μετά τι εφαρμόστηκε σε άλλες χώρες. Η βασική διαφορά είναι ότι οι όροι των συμβάσεων των δανείων ήταν διαφορετικοί σε κάθε χώρα (στην Ελλάδα τα δάνεια ήταν σε ξένο νόμισμα, δηλαδή ελβετικό, σε άλλες χώρες ήταν δάνεια σε ευρώ με ρήτρα ελβετικού νομίσματος) και το αντικείμενο των σχετικών δικών που απασχόλησαν τα δικαστήρια ήταν διαφορετικό. Τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι οι σχετικές συμβάσεις προέβλεπαν και συνοδεύονταν από όρους που διασφάλιζαν την πλήρη ενημέρωση των δανειοληπτών και την προστασία των συμφερόντων τους από την αλλαγή της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Στις χώρες όπου υπήρξε νομοθετική παρέμβαση οι δανειολήπτες είχαν δικαιωθεί από τα δικαστήρια, ενώ στην Ελλάδα συνέβη το αντίθετο, κρίθηκε δηλαδή τελεσίδικα ότι οι τράπεζες δεν παραβίασαν κανένα νομοθετικό ή κανονιστικό/ρυθμιστικό πλαίσιο κατά τη χορήγηση των δανείων σε ελβετικό φράγκο.
Εκτός τούτου, οι γενικές ρυθμίσεις, όπου επιχειρήθηκαν, αποδείχθηκαν ατελέσφορες και η ΕΚΤ έχει εκφράσει επανειλημμένα και ρητά την αντίθεσή της σε οριζόντια μέτρα.
Παντού, ακόμη και στην Ουγγαρία, οι παρεμβάσεις ακολουθούν και ευθυγραμμίζονται με τις αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων
Η προτεινόμενη λύση αποφεύγει την λογική της οριζόντιας ρύθμισης και επιλέγει την ισορροπημένη, με βάση κοινωνικά κριτήρια, προσέγγιση του θέματος.
• Αν κάποιος έχει ρυθμίσει το δάνειό του με «κούρεμα», μπορεί να επωφεληθεί και από τη νέα ρύθμιση;
Η νέα ρύθμιση μέσω της βελτιωμένης ισοτιμίας μετατροπής του ελβετικού φράγκου σε ευρώ ισοδυναμεί πρακτικά με κούρεμα του άληκτου κεφαλαίου του δανείου. Δεν λειτουργεί αθροιστικά σε προηγούμενη τυχόν άφεση μέρους της οφειλής. Ο δανειολήπτης μπορεί να την επιλέξει, σε αυτή την περίπτωση όμως θα εφαρμοστεί στο ποσό της οφειλής πριν από τη ρύθμιση που προηγήθηκε, με αφαίρεση των ενδιάμεσων καταβολών κεφαλαίου.
• Τι θα γίνει εάν κάποιος υπαχθεί στη νέα ρύθμιση και αθετήσει εκ νέου την οφειλή του;
Προϋπόθεση εφαρμογής της ρύθμισης είναι η τήρησή της για όλη τη διάρκεια και μέχρι την πλήρη εξόφληση του δανείου. Εάν δεν τηρηθεί, η ρύθμιση παύει να ισχύει από την έναρξη της εφαρμογής της, η οφειλή επιστρέφει στο προηγούμενο καθεστώς (πριν από την εφαρμογή της ευνοϊκής ισοτιμίας) και γίνεται άμεσα απαιτητή στο σύνολό της.
• Γιατί δεν επηρεάζονται οι τιτλοποιήσεις του προγράμματος Ηρακλής;
Πολλά από τα δάνεια που περιλαμβάνονται στα χαρτοφυλάκια των τιτλοποιήσεων του Ηρακλή έχουν ήδη ρυθμιστεί από τους servicers. Η μετατροπή σε ευρώ εξαλείφει το συναλλαγματικό κίνδυνο (από μια περαιτέρω άνοδο της ισοτιμίας CHF/EUR), σταθεροποιεί τις ταμειακές ροές μέσω βιώσιμων ρυθμίσεων και επομένως διευκολύνει την επίτευξη των στόχων των αντίστοιχων business plan που προβλέπει κάθε τιτλοποίηση του Ηρακλή. Σε περίπτωση εκ νέου αθέτησης, προβλέπεται η απαίτηση της αρχικής αξίας της οφειλής, επομένως δεν υπάρχει αρνητική επίπτωση. Συνολικά, εκτιμάται ότι η εφαρμογή της νέας ρύθμισης στα χαρτοφυλάκια του προγράμματος Ηρακλής θα είναι κεφαλαιακά ουδέτερη.
ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ
Η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου (ΟλΑΠ 4/2019) με μεγάλη πλειοψηφία ερμήνευσε τη σχετική διάταξη του άρθρου 6 παρ. 2 του ν. 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών κατά τρόπο που εναρμονίζεται προς το ενωσιακό δίκαιο, και συγκεκριμένα προς την Οδηγία 93/13/ΕΟΚ σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές και τη συναφή νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα, κρίθηκε από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου ότι σε περίπτωση που κάποιος συμβατικός όρος απηχεί διάταξη εθνικού δικαίου, είναι δηλαδή «δηλωτικός», δεν νοείται καταχρηστικότητα του όρου αυτού, με την σκέψη ότι οι διατάξεις του δικαίου περιέχουν ρυθμίσεις με τις οποίες ο νομοθέτης έχει σταθμίσει τα συμφέροντα και των δύο μερών. Αντίθετη άποψη θα κατέληγε στο άτοπο να ελέγχεται ο νόμος της πολιτείας ως καταχρηστικός.
▪ Πέρα από την απόφαση της Ολομέλειας, με την απόφαση 948/2021 του Αρείου Πάγου απορρίφθηκε η αίτηση αναιρέσεως που άσκησαν Ενώσεις Καταναλωτών και φυσικά πρόσωπα (αναιρεσείοντες και παρεμβαίνοντες) κατά της υπ' αριθμ. 911/2018 απόφασης του Εφετείου Αθηνών. Πρόκειται για την συλλογική αγωγή που είχε ασκηθεί και με την οποία είχαν προβληθεί συνολικά επιχειρήματα κατά της εγκυρότητας των δανείων σε ελβετικό νόμιμα.
▪ Έκτοτε υπήρξαν και άλλες αποφάσεις του Αρείου Πάγου που έκριναν προς την ίδια κατεύθυνση, ενώ συνολικά έχουν εκδοθεί άνω των 1200 αποφάσεων, πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων δικαστηρίων, που έκριναν αναλόγως.
▪ Επίσης, ευρωπαϊκά δικαστήρια έχουν τοποθετηθεί επί του θέματος. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) δέχεται ότι οι συμβατικές ρήτρες που απηχούν/επαναλαμβάνουν νομοθετικές διατάξεις (αναγκαστικού ή ενδοτικού δικαίου) δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 93/13 και δεν υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο. Το ΔΕΕ είχε αποφανθεί κατόπιν παραπομπής υποθέσεως από το Πρωτοδικείο Αθηνών. Υπάρχει η απόφαση του Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο (ΕΔΔΑ) της 11.2.2021 με την οποία απορρίπτεται η προσφυγή δανειολήπτριας σε σχέση με την απόφαση της Ολομελείας του Αρείου Πάγου (ΟλΑΠ 4/2019) και επομένως επιβεβαιώνεται η εγκυρότητα των συμβάσεων σε ελβετικό φράγκο. Στην απόφαση αυτή επανήλθε το ΕΔΔΑ, για δεύτερη φορά, κρίνοντας υπόθεση του ελβετικού φράγκου που αφορά την Πολωνία. Εκεί, ρητά παραπέμπει το Δικαστήριο στην προηγούμενη ελληνικού αντικειμένου απόφασή του της 11.2.2021.
Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΛΛΩΝ ΧΩΡΩΝ
1. Σλοβενία, Πολωνία
Στις χώρες αυτές υπήρξε μεν νομοθετική πρωτοβουλία, αλλά δεν κατέληξε σε νομοθετική ρύθμιση.
Στη Σλοβενία υφίσταται ωστόσο σχέδιο νόμου που προβλέπει μεν την μετατροπή, παρουσιάζει όμως τη σημαντική πτυχή ότι παρέχει στις τράπεζες το δικαίωμα να αποκρούσουν τη μετατροπή του δανείου σε ευρώ, εάν είχαν παράσχει στο δανειολήπτη όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για το συναλλαγματικό κίνδυνο. Το συνολικό ποσό των δανείων σε ελβετικά φράγκα ανέρχεται περίπου στα 800εκ. ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εξέφρασε έντονες επιφυλάξεις για τη ρύθμιση.
Σημειώνεται ότι τα δικαστήρια της Σλοβενίας στη συντριπτική πλειοψηφία τους έχουν κρίνει ότι οι δανειολήπτες ήταν επαρκώς ενημερωμένοι και ότι οι τράπεζες ήταν εξίσου εκτεθειμένες στον συναλλαγματικό κίνδυνο. Επίσης, ότι οι όροι των συμβάσεων δεν ήταν καταχρηστικοί και ότι δεν υφίσταται σημαντική ανισορροπία στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις των μερών
Στην Πολωνία ήδη από το 2013, είχαν ξεκινήσει προσπάθειες για νομοθετική ρύθμιση, ωστόσο μετά το 2015 και τις επιφυλάξεις της ΕΚΤ εγκαταλείφθηκαν. Σε αυτό το αποτέλεσμα φάνηκε να οδηγεί και η σκέψη ότι η μετατροπή των δανείων από ξένο σε εγχώριο νόμισμα αδικεί καταρχάς τους δανειολήπτες του εγχώριου νομίσματος. Επίσης, αποτελεί μορφή bailout, του οποίου το κόστος οι τράπεζες θα σπεύσουν να μετακυλίσουν στους υπόλοιπους πελάτες τους, προκειμένου να περιορίσουν τις απώλειές τους.
2. Ουγγαρία.
Στην Ουγγαρία από το 2010 υπήρξαν προσπάθειες για νομοθετική ρύθμιση του ζητήματος. Τελικά το 2014 ψηφίζεται νόμος για τα δάνεια σε ξένο νόμισμα. Με τη ρύθμιση καταλαμβάνονται και οι συμβάσεις που είχαν καταρτισθεί από τη 1η Μαΐου 2004 έως και την 19η Ιουλίου 2014. Ένα από τα βασικά στοιχεία της νομοθετικής ρυθμίσεως υπήρξε η πρόβλεψη ότι από 1η Φεβρουαρίου 2015 τα δάνεια σε ξένο νόμισμα μετατρέπονται σε ουγγρικά φιορίνια με βάση ισοτιμία που θα ορισθεί από την Κεντρική Τράπεζα της Ουγγαρίας. Η ρύθμιση αφορά δηλαδή και παλαιά δάνεια, όμως η μετατροπή θα γίνει σε ισοτιμία που ήθελε καθορισθεί από την Κεντρική Τράπεζα της Ουγγαρίας και με ισχύ από την 1η Φεβρουαρίου 2015, χωρίς δηλαδή αναδρομική ισχύ.
Δυο στοιχεία μπορούν να εξαχθούν σε σχέση με την Ουγγαρία. Πρώτον, το 2010 το 77% των δανείων των καταναλωτών ήταν σε ξένο νόμισμα και μόλις το 23% σε εγχώριο νόμισμα. Δεύτερον, η Κεντρική Τράπεζα της Ουγγαρίας αναγκάσθηκε να παράσχει ρευστότητα ύψους 8 δισ. ευρώ περίπου στις Τράπεζες για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι στην περίπτωση της Ουγγαρίας ο νομοθέτης παρενέβη μόνο μετά την κρίση του Ακυρωτικού. Δηλαδή, το Ακυρωτικό έκρινε το παράνομο συγκεκριμένων ΓΟΣ (γενικών όρων συμβολαίων). Η νομική κατάσταση είναι τελείως διαφορετική σε σχέση με το ζήτημα στην Ελλάδα όπου τα δικαστήρια δέχθηκαν κατά τα ανωτέρω με ασυνήθιστη πυκνότητα την εγκυρότητα των σχετικών όρων.
3. Ρουμανία
Στη Ρουμανία ψηφίστηκε το 2016 ρύθμιση που προέβλεπε τη μετατροπή δανείων σε ελβετικό νόμισμα σε δάνεια σε εγχώριο νόμισμα με βάση την ισοτιμία του χρόνου εκταμιεύσεως. Ο νόμος κρίθηκε ομοφώνως το 2017 αντισυνταγματικός από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας. Όπως δέχθηκε το δικαστήριο, η μετατροπή σε εγχώριο νόμισμα με την ιστορική ισοτιμία του χρόνου κατάρτισης της σύμβασης, είναι αντίθετη προς το ενωσιακό δίκαιο και αποτελεί απαράδεκτη επέμβαση του κράτους στις μεταξύ των ιδιωτών έννομες σχέσεις. Η Κεντρική Τράπεζα της Ρουμανίας συνέστησε την οικειοθελή λήψη μέτρων ελάφρυνσης των δανειοληπτών από τις Τράπεζες.
4. Κροατία
Με νομοθετική ρύθμιση το 2015 ρύθμιση προβλέφθηκε η μετατροπή των δανείων σε ελβετικό φράγκο σε ευρώ με ισοτιμία του χρόνου εκταμίευσης και αναδρομική ισχύ. Η ρύθμιση έγινε παρά τις αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας και ξένων τραπεζών. Οι ξένες Τράπεζες προσέφυγαν στο Διεθνές κέντρο για την Επίλυση Διαφορών από Επενδύσεις (International Center for the Settlement of Investment Disputes) στην Ουάσιγκτον.
Το συνταγματικό δικαστήριο της χώρας έκρινε πάντως την ρύθμιση συνταγματική τον Απρίλιο του 2017. Χαρακτηριστική είναι πάντως η αιτιολογία. Κατά το συνταγματικό δικαστήριο οι καταναλωτές στερήθηκαν και την πλέον στοιχειώδη ενημέρωση αναφορικά με το συναλλαγματικό κίνδυνο κατά το στάδιο της συνάψεως αυτής.
Δεν προκύπτει επίσης η ύπαρξη μηχανισμών προστασίας σε σχέση με το συναλλαγματικό κίνδυνο. Η κατάσταση δηλαδή είναι ουσιωδώς διαφορετική από την Ελλάδα. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στην Κροατία.
Επισημαίνεται ότι στην πλειονότητα των ανωτέρω εννόμων τάξεων δεν έχει ακολουθηθεί επέμβαση του κοινού νομοθέτη στις εκκρεμείς συμβάσεις ιδιωτών. Αλλά και εκεί που υπήρξε νομοθετική παρέμβαση θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην περίπτωση της Ουγγαρίας ο νομοθέτης παρενέβη μόνο μετά την κρίση του Ακυρωτικού. Δηλαδή, το Ακυρωτικό έκρινε το παράνομο συγκεκριμένων ΓΟΣ, οι οποίοι, μάλιστα, εμφανίζουν κρίσιμες διαφορές από τους ΓΟΣ ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων, και, αφού αποκαταστάθηκε έτσι η ασφάλεια δικαίου, μόνο τότε παρενέβη ο νομοθέτης και θέσπισε ρύθμιση. Στη περίπτωση δε της Κροατίας, οι δανειολήπτες ήταν κατά τη σύναψη της σύμβασης παντελώς απροστάτευτοι, δεν έλαβαν επαρκή προσυμβατική ενημέρωση, ιδίως αναφορικά με τον συναλλαγματικό κίνδυνο, και δεν τους προτάθηκαν δυνατότητες και μέσα προστασίας από ενδεχόμενη μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας.
5. Γαλλία
Δεν έχει υπάρξει νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Μόνον η τράπεζα BNP προχώρησε σε ειδικό χειρισμό αυτών των δανείων, αναγνωρίζοντας (σε αντίθεση με όσα έχουν κρίνει τα ελληνικά δικαστήρια για τις συμβάσεις των δανείων στην Ελλάδα) αποτέλεσμα συγκεκριμένων παραλείψεων της τράπεζας, που την οδήγησαν σε αυτή την απόφαση, που αφορά μόνο την ίδια και όχι το σύνολο του τραπεζικού συστήματος.
