Στο φως δύο ποιήματα της Σαπφούς

Το φως της δημοσιότητας είδαν πρόσφατα στο Λονδίνο, δύο άγνωστα ποιήματα της αρχαίας ποιήτριας, Σαπφούς.

Με δεδομένο ότι ελάχιστα δείγματα του έργου της έχουν διασωθεί, μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημασία των συγκεκριμένων ευρημάτων.

Το ένα από τα δύο παραμένει σε αρκετά καλή κατάσταση και έρχεται να παρουσιάσει πολλά στοιχεία σε ό,τι είναι γνωστό σχετικά με τη Σαπφώ και την τεχνική της στην ποίηση.

Τα ποιήματα ήρθαν στο φως όταν ο ιδιοκτήτης ενός αρχαίου πάπυρου που χρονολογείται από τον 3ο αιώνα μ. Χ. ζήτησε τη γνώμη ενός κλασικιστή της Οξφόρδης, του Dirk Obbink, σχετικά με την ελληνική γραφή που διακρινόταν στα ταλαιπωρημένα θραύσματα πάπυρου.

Ο αφηγητής – ίσως η ίδια η Σαπφώ, αν και η απώλεια των αρχικών στίχων του ποιήματος δεν το καθιστούν σαφές-, συμβουλεύει ότι μια προσευχή στην Ήρα θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί αυτή η επιτυχία και επεκτείνεται στη δύναμη των θεών να βοηθούν τους αγαπημένους τους. Η τελευταία στροφή του ποιήματος μιλά για το Λάριχο, κατά πάσα πιθανότητα το μικρότερο αδερφό της Σαπφούς, που «θα γίνει άνδρας, ελαφρύνοντάς μας [την οικογένεια της Σαπφούς;] από πολλή στενοχώρια».

Η Σαπφώ έγραψε σε μια διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας που ονομάζεται αιολική, η οποία διαφέρει σημαντικά ηχητικά και ορθογραφικά από την αττική που καθιερώθηκε αργότερα. Ο πάπυρος περιέχει μερικά σημάδια με τα οποία ένας γραφέας, κρίνοντας ότι η αιολική μπορεί να μην ήταν γνωστή στους αναγνώστες, έκανε σημειώσεις για τη σωστή προφορά των λέξεων. Επίσης, φέρει τα σημάδια από ένα αρχαίο σκίσιμο του πάπυρου και την προσπάθεια αποκατάστασης της ζημιάς με ένα άλλο κομμάτι πάπυρου στο σημείο όπου είχε αποκολληθεί.

Ο γραφικός χαρακτήρας στον πάπυρο επέτρεψε στον παπυρολόγο, Dr. Obbink, να προσδιορίσει τη χρονολογία στο τέλος του 2ου ή στον 3ο αιώνα μ. Χ., σχεδόν μια χιλιετία αφού πρωτοέγραψε η Σαπφώ. Λίγο μετά από αυτή τη περίοδο τα κείμενα που ήταν γραμμένα στην Αιολική και σε άλλες, λιγότερο συνηθισμένες διάλεκτοι, άρχισαν να εκλείπουν στον ελληνικό κόσμο, καθώς η προσοχή των εκπαιδευτικών και των γραφέων επικεντρώθηκε σε συγγραφείς της Αττικής διαλέκτου. Η Σαπφώ, μαζί με πολλούς άλλους συγγραφείς, ήταν θύμα αυτού του περιορισμού των ελληνικών σπουδών στην ύστερη αρχαιότητα και ακόμη περισσότερο στο κλίμα μεγαλύτερης επιλεκτικότητας του Μεσαίωνα, όταν οι πάπυροι άρχισαν να αντιγράφονται σε βιβλία.

Ο νέος πάπυρος με τα ποιήματα της Σαπφούς πιθανότατα προήλθε από την Αίγυπτο και ίσως από την Οξύρυγχο, αλλά η προέλευση του μπορεί να μην προσδιοριστεί ποτέ με ακρίβεια. Η ακμάζουσα μαύρη αγορά που εμπορεύεται θραύσματα πάπυρων της αρχαιότητας σημαίνει ότι πολλοί από αυτούς δεν προκύπτουν από αρχαιολογικές ανασκαφές αλλά από τα σουκ, τα παζάρια, και από καταστήματα με αρχαιότητες. Χωρίς αμφιβολία και άλλα σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα είναι κρυμμένα σε αυτά τα μέρη, αναμένοντας κάποια θετική εξέλιξη όπως αυτή που έφερε το ποίημα ‘Αδέλφια’ μπροστά στα μάτια ενός ειδικού.

To ένα από τα ποιήματα όπως το δημοσίευσε ο Dr. Obbink:

 

ἀλλ’ ἄϊ θρύληϲθα Χάραξον ἔλθην

νᾶϊ ϲὺµ πλέαι• τὰ µέν̣, οἴο̣µα̣ι, Ζεῦϲ

οἶδε ϲύµπαντέϲ τε θέοι• ϲὲ δ’ ̣οὐ χρῆ

ταῦτα νόειϲθαι,

ἀλλὰ καὶ πέµπην ἔµε καὶ κέλ⟦η⟧`ε΄ϲθαι

πόλλα λί̣ϲϲεϲθαι̣ βαϲί̣λ̣η̣αν Ἤ̣ραν

ἐξίκεϲθαι τυίδε ϲάαν ἄγοντα

νᾶα Χάραξον,

 

κἄµµ’ ἐπεύρην ἀρτ̣έ̣µεαϲ• τὰ δ’ ἄλλα

πάντα δαιµόνεϲϲ̣ιν ἐπι̣τ̣ρόπωµεν•

εὐδίαι̣ γ̣ὰρ̣ ἐκ µεγάλαν ἀήτα̣ν̣

αἶψα πέ̣λ̣ο̣νται•

 

τῶν κε βόλληται βαϲίλευϲ Ὀλύµπω

δαίµον’ ἐκ πόνων ἐπάρ{η}`ω΄γον ἤδη

περτρόπην, κῆνοι µ̣άκαρεϲ πέλονται

καὶ πολύολβοι.

 

κ̣ἄµµεϲ, αἴ κε τὰν κεφάλα̣ν ἀέργ̣η

 

Λάρι̣χοϲ καὶ δήποτ’ ἄνη̣ρ γένηται,

καὶ µάλ’ ἐκ πόλλ⟦η⟧`αν΄ βαρ̣υθύ̣µιάν̣ κεν

αἶψα λύθειµεν.

 

πώ {ϲ̣} κε δή τιϲ οὐ θαµέω̣ϲ̣ ἄϲαιτ̣ο,

Κύπρι δέϲ̣π̣ο̣ι̣ν̣’,̣ ὄτ̣τ̣ι̣ν̣[α δ]ὴ̣ φι̣λ̣[είη

καὶ] θέλοι µάλιϲτα π̣ά̣λ̣ι̣ν̣ κάλ̣[εϲϲαι;

πόθ]ον ἔχηϲθα

 

παρ]κ̣άλοιϲα̣ µ’ ἀλεµά̣τ̣ω̣ϲ̣ δ̣αΐ̣ϲ̣δ̣[ην

ἰµέ]ρω λύ{ι̣}ϲαντι γ̣όν̣ω̣ µ̣ ⏑̣ ε ‒̣ ̣ [ ×

‒̣ ̣] α̣ ̣α ̣ ̣[ ̣ ] ̣ ̣ ̣µ ̣ ̣ ̣ ο̣ [ ]πέρηϲ[θα

‒̣ ̣]νε̣ερ ̣[ ‒̣ ̣ ] ‒̣ ̣

c.8 ] ̣ ̣ ̣ [ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .