Στις 19 Σεπτεμβρίου του 1940 ο πολωνός στρατιώτης Witold Pilecki πιάστηκε αιχμάλωτος από αξιωματικούς των SS και εστάλη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς.
Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ήταν κατάσκοπος... θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα πράγματα εξελίχθηκαν ακριβώς όπως τα σχεδίαζε.
Αποστολή του Pilecki ήταν να οργανώσει την αντίσταση από το "εσωτερικό" του πιο φρικιαστικού συμβόλου του Ολοκαυτώματος, να στέλνει πληροφορίες στους Συμμάχους και να καταγράψει τις φρικαλεότητες που είδε χάριν της ιστορίας.
Ο Pilecki έφτασε στο Άουσβιτς το βράδυ της 21ης προς την 22α Σεπτεμβρίου του 1940.
Περιέγραψε αυτό που αντίκρισε ως "κάτι από άλλο πλανήτη", "μια κόλαση στην οποία κάθε κτίριο ήταν καλυμμένο με σβάστικες και όπου παντού υπήρχαν πτώματα".
Ο ίδιος έζησε εκεί 1.000 απάνθρωπες μέρες και ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ενημέρωσε τους Συμμάχους για τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης και τις θηριωδίες που διέπραττε το ναζιστικό καθεστώς, γράφει ο Félix Macherez για το vice.com.
Η περιεκτική έκθεση που συνέταξε ο Pilecki το 1945 γύρω από τη μυστική του αποστολή δημοσιεύτηκε στα αγγλικά το 2012 με τον τίτλο "The Auschwitz Volunteer: Beyond Bravery".
Οι New York Times περιέγραψαν το βιβλίο ως "ιστορική καταγραφή υψίστης σημασίας".
Κι όμως, η ιστορία του δεν είναι γνωστή σε πολλούς.
Ο Félix Macherez μίλησε με την πρώην διευθύντρια του γραφείου του ειδησεογραφικού πρακτορείου AFP στη Βαρσοβία, Urszula Hyzy και τον καθηγητή ιστορίας Patrick Godfard, οι οποίοι μετέφρασαν το βιβλίο του στα γαλλικά.
"Ο Pilecki ήταν ένας ‘περίεργος’ χαρακτήρας για τους Συμμάχους, ο οποίος υποκρινόταν για πολύ καιρό ότι δεν καταλάβαινε τι συνέβαινε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και για τους κομμουνιστές, οι οποίοι ευθύνονται για το θάνατό του το 1948. Στην κομμουνιστική Πολωνία απαγορευόταν να μιλάει κανείς για εκείνον, ενώ στα παιδιά του απαγορεύτηκε η πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση" ανέφεραν οι δύο μεταφραστές.
Ο "Εθελοντής του Άουσβιτς" παρέμεινε στα αρχεία του κινήματος Polish Underground Movement Study Trust στο Λονδίνο (Studium Polski Podziemnej), προτού τον ανακαλύψει ο ιστορικός και πρώην κρατούμενος Józef Garlinski, ο οποίος έγραψε το βιβλίο "FightingAuschwitz: TheResistanceMovementintheConcentrationCamp" τη δεκαετία του 1970.
Το βιβλίο δημοσιεύτηκε στην Πολωνία μόνο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Ο Pilecki ήταν 40 χρονών όταν πήρε εθελοντικά το ψευδώνυμο Tomasz Serafinski.
Ήταν ένας νέος, καλά εκπαιδευμένος στρατιώτης, ο οποίος είχε συμμετάσχει στο ρωσο-πολωνικό πόλεμο του 1919-1920.
Το Σεπτέμβριο του 1939, στο ξεκίνημα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πολέμησε κατά των Γερμανών υπό τις εντολές του ταγματάρχη Jan Włodarkiewicz.
Μαζί με τον Włodarkiewicz ανέπτυξαν ένα κίνημα αντίστασης, το μυστικό πολωνικό στρατό, το οποίο επεκτάθηκε γρήγορα σε όλη την Πολωνία.
Το καλοκαίρι του 1940 άρχισαν οι επιδρομές στη Βαρσοβία. Οι Γερμανοί σταματούσαν ανθρώπους τυχαία και τους έστελναν στο Άουσβιτς. Με αυτόν τον τρόπο ήθελαν να σκορπίσουν το τρόπο και να οργανώσουν ένα δουλικό, εργατικό δυναμικό.
Ο Włodarkiewicz και ο Pilecki αποφάσισαν να μάθουν περισσότερα για το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, όπου είχαν ήδη σταλεί δύο μέλη του κινήματός τους.
Ήθελαν να οργανώσουν ένα κίνημα αντίστασης και πάλης από το εσωτερικό του και ο Pilecki... αποφάσισε να πάει εκεί ως "εθελοντής".
Όταν πήγε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης ξεκίνησε να εφαρμόζει αυτό που αποκαλούσε ως "συνωμοσία".
Το φθινόπωρο του 1940 δημιούργησε ένα δίκτυο από πέντε κρατούμενους, οι οποίοι δε γνωρίζονταν μεταξύ τους, προκειμένου να περιορίσει τις απώλειες σε περίπτωση συλλήψεων από τη Γκεστάπο.
Πρώτη του αποστολή ήταν να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των μελών του. Προτεραιότητα για όλα τα μέλη του δικτύου ήταν να βρουν μια δουλειά "κάτω από μια στέγη, προκειμένου να αποφεύγουν τις δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες, να μπουν σε ένα ‘όχι και πολύ βίαιο’ στρατόπεδο συγκέντρωσης και να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε θεραπείες, ζητώντας από πολίτες να τους δώσουν φάρμακα και εμβόλια" πρόσθεσαν.
Ο Pilecki και τα μέλη του δικτύου που είχε οργανώσει κατάφεραν να διεισδύσουν στις διοικήσεις των στρατοπέδων συγκέντρωσης (οι SS είχαν χρησιμοποιήσει κάποιους κρατουμένους ως δεύτερους τη τάξει).
Πώς κατάφερνε να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο, με τις μυστικές πολωνικές αρχές και τις αντίστοιχες βρετανικές;
Οι πρώτες αναφορές του Pilecki διαβιβάστηκαν από κρατούμενους που αποφυλακίστηκαν. Αργότερα, το έργο αυτό ανέλαβαν όσοι κατάφεραν να δραπετεύσουν επιτυχώς.
Ορισμένες αποδράσεις ήταν πραγματικά πολύ "εντυπωσιακές". Για παράδειγμα στις 20 Ιουνίου του 1942 τέσσερις κρατούμενοι, οπλισμένοι και ντυμένοι ως SS βγήκαν από το στρατόπεδο συγκέντρωσης από την μπροστινή πύλη, μέρα μεσημέρι, με το αυτοκίνητο του διοικητή του στρατοπέδου.
Οι πληροφορίες που συγκέντρωναν τα μέλη του δικτύου μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταδίδονταν "προς τα έξω" από πολίτες. Τις διαδίβαζαν στα υπόγεια, κεντρικά γραφεία της οργάνωσης στη Βαρσοβία και από εκεί διαβιβάζονταν στην πολωνική κυβέρνηση, η οποία ήταν εξορισμένη στο Λονδίνο.
Το πιο εντυπωσιακό κατόρθωμά τους ήταν η κατασκευή ενός ραδιοφωνικού πομπού από κομμάτια που βρήκαν πεταμμένα στο στρατόπεδο. Ο πομπός λειτούργησε για αρκετούς μήνες κατά τη διάρκεια του 1942.
Τον είχαν κρύψει στο νοσοκομείο, ένα μέρος που οι SS δεν επισκέπτονταν πολύ συχνά και μετέδιδαν από εκεί πληροφορίες διάφορες στιγμές της ημέρας, για να αποφύγουν να γίνουν αντιληπτοί.
"Όμως ένα μέλος της οργάνωσης ήταν πολύ ομιλητικό και τελικά αναγκάστηκαν να απομακρύνουν τον πομπό" είπαν ακόμη οι Hyzy και Godfard.
Οι αναφορές τους περιείχαν ουσιώδεις πληροφορίες γύρω από τις φρικιαστικές συνθήκες διαβίωσης των εβραίων μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Ο Pilecki ήταν ένας από τους πρώτους που μίλησε για τους θαλάμους αερίων στο Άουσβιτς Μπιρκενάου και τα κρεματόρια. Απέκτησε τις πληροφορίες μιλώντας με κάποιους που εργάζονταν εκεί και επέκτεινε το δίκτυό του για να φτάσει μέχρι το στρατόπεδο-εκτέλεσης.
Ο Pilecki μίλησε ακόμη και για τις δολοφονίες των τσιγγάνων.
"Τους εκκαθάριζαν με τον ‘τρόπο’ του Άουσβιτς" είχε γράψει, εννοώντας τη χρήση του δηλητηριώδους αερίου Zyklon B. Ανέφερε ακόμη την πρώτη δοκιμή που είχε γίνει στο αέριο αυτό το Σεπτέμβριο του 1941 σε εκατοντάδες σοβιετικούς κρατούμενους.
Οι πρώτες αντιδράσεις του ελεύθερου κόσμου
"Δυστυχώς δεν τον πίστεψε κανείς. Ο βρετανοί αξιωματικοί που διάβασαν τις αναφορές του δεν πίστεψαν ότι μπορούσαν να υπάρχουν θαλάμοι αερίων. Γιατί να έμπαιναν οι Γερμανοί σε ‘τόσο κόπο’; Νόμισαν ότι ήταν υπερβολές της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης, η οποία –πίστευαν- αναζητούσε μεγαλύτερη υποστήριξη από την αγγλοσαξωνική συμμαχία" πρόσθεσαν οι μεταφραστές.
Τι άλλο έκανε ο Pilecki ενώ ήταν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης
Αποστολή του Pilecki δεν ήταν μόνο να δημιουργήσει ένα δίκτυο υποστήριξης και να παρέχει πληροφορίες, αλλά και να οργανώσει την αντίσταση.
Αυτή του η "μάχη" πήρε διάφορες μορφές.
Κατ’ αρχήν, ήταν μια διαρκής πάλη για να αποφεύγει τις παγίδες των Γερμανών και να σώσει όσες περισσότερες ζωές μπορούσε, καθώς επίσης να σκοτώσει τους πιο επικίνδυνους SS και πληροφοριοδότες.
Οι Γερμανοί είχαν στήσει ένα "κιβώτιο αλληλογραφίας" για κατηγορίες. Οι κρατούμενοι "ανταμείβονταν" για οποιαδήποτε "σημαντική καταγγελία".
Είχαν σταλεί πολλά γράμματα. Ο Pilecki και οι σύντροφοί του άνοιξαν το κουτί και διάβασαν προσεκτικά όλα τα γράμματα. Κατέστρεψαν τα πιο επικίνδυνα και στη θέση τους έβαλαν δικά τους για να "καταγγείλουν" τους πιο κακόβουλους.
Η απαλλαγή από τους πράκτορες των SS ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση, γιατί δε μπορούσαν να τους σκοτώσουν. Έτσι, η οργάνωση "ανέθρεψε" μια αποικία από ψείρες μολυσμένες με τύφο στο εργαστήριο του νοσοκομείου για να μολύνουν τους SS.
Κατάφεραν να εξοντώσουν πολλούς με αυτόν τον τρόπο.
Ο Pilecki είχε καταστρώσει ένα ολόκληρο σχέδιο εξέγερσης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Στα τέλη του 1942 είχε πειστεί ότι το δίκτυο που είχε οργανώσει –το οποίο πλέον αποτελούνταν από περισσότερους από 1.000 κρατουμένους που είχαν απελαθεί- μπορούσε να πάρει τον έλεγχο του στρατοπέδου για κάποιο διάστημα.
Όμως επέμενε ότι μια μαζική διαφυγή μπορούσε να γίνει μόνο με την υποστήριξη του πολωνικού στρατού και των συμμαχικών αεροσκαφών. Έτσι, περίμενε εντολές από τους ανωτέρους του στη Βαρσοβία.
Αλλά αυτές δεν ήρθαν ποτέ.
Δε γνώριζε ότι οι Σύμμαχοι δεν είχαν καμία πρόθεση να φέρουν εις πέρας καμία αποστολή στο Άουσβιτς. Ακόμη, δε γνώριζε ότι οι ηγέτες της πολωνικής αντίστασης στην Πολωνία θεωρούσαν οποιαδήποτε προσπάθεια απελευθέρωσης ως "αποστολή αυτοκτονίας", καθώς οι Γερμανοί είχαν χιλιάδες άντρες στην περιοχή.
Πώς κατάφερε να αποδράσει;
Ο Pilecki αποφάσισε να αποδράσει, για να υπερασπιστεί τις αξίες και το σκοπό του με τη βοήθεια των μυστικών υπηρεσιών.
Επιπλέον, είχε αρχίσει να πιστεύει ότι οι SS γνώριζαν για το δίκτυο που είχε αναπτύξει. Είχαν ήδη κυνηγήσει και συλλάβει κάποια μέλη του και φοβούμενοι το ενδεχόμενο εξέγερσης, είχαν απελάσει πολλούς Πολωνούς σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Απέδρασε κατά τη διάρκεια της νύχτας, το βράδυ της 26ης προς την 27η Απριλίου του 1943 μαζί με δύο άλλους κρατούμενους: τον Jan Redzej και τον Edward Ciesielski.
Είχαν καταφέρει να μπουν στη νυχτερινή βάρδια ενός αρτοποιείου που βρισκόταν έξω από το στρατόπεδο.
Τους φυλούσαν δύο SS.
Ο Redzej είχε ήδη φτιάξει με ζυμάρι, που έψησε, ένα αντίγραφο από το παξιμάδι που κρατούσε το άγκιστρο της πόρτας. Σιγουρεύτηκαν ότι είχαν το σωστό κλειδί για να ανοίξουν την πόρτα. Κάτω από τις ριγέ στολές της φυλακής ο Pilecki και ο Ciesielski φορούσαν πολιτικά ρούχα. Επίσης, πήραν μαζί τους καπνό για να ρίχνουν πίσω τους, έτσι ώστε να μην μπορούν να τους εντοπίσουν τα σκυλιά.
Περίμεναν την κατάλληλη στιγμή, άνοιξαν την πόρτα και έτρεξαν.
Ένας από τους φρουρούς προσπάθησε να πυροβολήσει προς το μέρος τους, αλλά δεν τα κατάφερε.
Επίσης, λίγο πριν από την απόδρασή τους, κάποιος είχε κόψει τις γραμμές του τηλεφώνου.
Έτρεχαν μέχρι που έφτασαν στη Vistula.
Από εκεί περπάτησαν πολλά χιλιόμετρα μέσα από το δάσος. Για να κρύψουν τα ξυρισμένα τους κεφάλια είχαν φροντίσει να πάρουν μαζί τους τα καπέλα από πολίτες, που δούλευαν στο αρτοποιείο.
Ένας αγρότης τους φρόντισε, τους τάισε και τους έδωσε ένα κρεβάτι για να κοιμηθούν τη νύχτα.
Την 1η Μαΐου έπεσαν επάνω σε γερμανούς στρατιώτες, οι οποίοι άνοιξαν πυρ και πέτυχαν τον Pilecki στο χέρι.
Τελικά, στις 2 Μαΐου έφτασαν στον τελικό τους προορισμό, το σπίτι των θετών γονεών ενός κρατούμενου στο Άουσβιτς.
"Αν πούμε ακριβώς αυτό που αισθανόμαστε, οι άνθρωποι θα μπορέσουν να καταλάβουν τι πραγματικά συνέβη" έγραψε ο Pilecki.
