Η γλώσσα είναι σύστημα συμβόλων που βασίζεται στον κοινό κώδικα μεταξύ των εμπλεκόμενων. Διαθέτει κανόνες και εξαιρέσεις όπως όλα τα συστήματα και έχει πολύ συγκεκριμένο σκοπό να εξυπηρετήσει: την επικοινωνία.
Η αλήθεια είναι, όσο περίεργο και αν μας φαίνεται, είναι πολλά αυτά που δε γνωρίζουμε για την ελληνική γλώσσα και σχεδόν όλοι μας κάνουμε λάθη στη γραμματική και το συντακτικό, τόσο γραπτώς όσο και όταν μιλάμε. Θα εκπλαγείτε όταν δείτε πόσες εκφράσεις που μας φαίνονται πολλές φορές «σωστές» εν τέλει… δεν είναι.
Μερικά από τα πιο συχνά λάθη που κάνουμε (κυρίως) όταν μιλάμε:
- «Ευχαριστούμε όλους όσοι μας συμπαραστάθηκαν» (και όχι: «όλους όσους…» διότι είναι υποκείμενο στο ρήμα που ακολουθεί, αλλά: «ευχαριστούμε όσους μας συμπαραστάθηκαν» (όταν λείπει το όλους).
- προσοχή όμως: «επικοινωνεί με όλους όσους γνωρίζει», επειδή εδώ το «όσους» είναι αντικείμενο του ρήματος).
- π.μ. (=προ μεσημβρίας), μ.μ. (=μετά μεσημβρίαν και όχι μετά μεσημβρίας), π.Χ. (=προ Χριστού), μ.Χ. (=μετά Χριστόν και όχι μετά Χριστού).
- Περισσότεροι από έναν ή περισσότεροι του ενός (και όχι: περισσότεροι από ένας)
- Γίνονται όλοι δεκτοί ανεξαρτήτως ηλικίας (και όχι: ανεξαρτήτου ηλικίας).
- Ενήργησα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μου (και όχι: στα πλαίσια).
- πόσο πολλοί, τόσο πολλοί, πόσο πολλή (και όχι: πόσοι πολλοί, τόσοι πολλοί, τόση πολλή)
- κατ’ αρχήν (=στα βασικά σημεία), κατ’ αρχάς (=αρχικά). Π.χ. «Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν», « Κατ’ αρχάς να διευκρινίσουμε…»
- Ο επικεφαλής, του επικεφαλής, τον επικεφαλής, οι επικεφαλής κ.λπ. (και όχι: τον επικεφαλή, του επικεφαλούς)
- Οι μέθοδοι / παράμετροι αυτές (και όχι: οι μέθοδοι / παράμετροι αυτοί). Οι παλαιές οδοί, οι κεντρικές είσοδοι, οι πολλές ψήφοι (και όχι: οι παλιοί οδοί, οι κεντρικοί είσοδοι, οι πολλοί ψήφοι)
- Η αναπληρώτρια διευθύντρια (και όχι: η αναπληρωτής διευθυντής)
- Κλητική: “κυρία Πρόεδρε” (και όχι: “κυρία Πρόεδρος)
- “δόξα τω Θεώ” και όχι “δόξα το θεό” (αλλά: μα το Θεό)
- “15 Σεπτεμβρίου” ή “15 του Σεπτέμβρη” (και όχι: “15 Σεπτέμβρη”)
- “έχω απαυδήσει” (και όχι: “έχω απηυδήσει”, αλλά: “απηύδησα”, “είμαι απηυδισμένος”).
- “Γενετικό υλικό” και όχι γεννητικό. Αλλά “προγεννητικός έλεγχος” και όχι προγενετικός
- Εξοκέλλω και όχι εξοκείλλω. Αλλά εξόκειλα, θα εξοκείλω, έχω εξοκείλει. (συνηθέστερα σε γ’ πρόσωπο)
- Αποτείνομαι, μέλλ. θα αποταθώ (και όχι: αποτανθώ).
- Το σωστό είναι “εκτίνω ποινή” και όχι “εκτίω ποινή”. Παρομοίως, το σωστό είναι “αποτίνω φόρο τιμής” και όχι “αποτίω”. Πάντως τα “εκτίω” και “αποτίω” είναι πιο συνηθισμένα και μπορούν να θεωρηθούν, πλέον, αποδεκτά. (Ρηματικοί τύποι όπως “απέτισα”, “θα εκτίσω” είναι σωστοί, καθώς προέρχονται από τα αποτίνω, εκτίνω.)
- “Η λέξη αυτή απαντά συχνά στον Όμηρο” (και όχι: απαντάται).
- “Στο βιβλίο του πραγματεύεται το θέμα των κοινωνικών θεσμών” (και όχι: διαπραγματεύεται). Αλλά: “Ο Υπουργός Εξωτερικών διαπραγματεύεται τους όρους της ειρήνης”.
- “Απολαύει της εμπιστοσύνης” (και όχι: απολαμβάνει).
- “Μέχρις αποδείξεως του εναντίου” και όχι “του εναντίον”.
- Το ρήμα προοιωνίζομαι δεν έχει ενεργητική φωνή. Π.χ. “Η τακτική αυτή προοιωνίζεται την ήττα” (και όχι “προοιωνίζει την ήττα”).
- Το “αυξάνω” χρησιμοποιείται πολύ συχνά λανθασμένα: ” Τα τέλη κυκλοφορίας αυξάνονται” (και όχι: “τα τέλη κυκλοφορίας αυξάνουν”, αλλά: “η κυβέρνηση αυξάνει τα τέλη κυκλοφορίας”). Ομοίως, “αυξάνονται οι συντάξεις” (και όχι: “αυξάνουν οι συντάξεις”, αλλά “τα ταμεία αυξάνουν τις συντάξεις”).
- Τα ρήμα διαρρέω και λειτουργώ είναι αμετάβατα: «διέρρευσε από πολιτικούς κύκλους η πληροφορία ότι…» ή: «πολιτικοί κύκλοι φρόντισαν να διαρρεύσει η πληροφορία ότι…» (και όχι: «πολιτικοί κύκλοι διέρρευσαν την πληροφορία ότι…»). «Θα θέσω το μηχάνημα σε λειτουργία» (και όχι: «θα το λειτουργήσω»).
- Ασχολούμαστε, ασχολούμασταν (και όχι: ασχολιόμαστε κ.λπ. διότι το ρήμα είναι ασχολούμαι και όχι ασχολιέμαι).) Στον παρατατικό όμως, ασχολιόταν
- “Αυτός επανέλαβε (αόρ.) την προσπάθεια χτες” – ” Εσύ επανάλαβε (προστκτ.) την προσπάθεια αύριο”. Οι προστακτικές δεν παίρνουν χρονική αύξηση. Ομοίως, “παρήγγειλα ένα ποτό” – “παράγγειλέ μου ένα ποτό” (ποτέ στην προστακτική: παρήγγειλε ένα ποτό), “αυτός αντέγραψε τις σημειώσεις” – “αντίγραψέ μου τις σημειώσεις”, “αυτός απέρριψε την πρότασή του” – “εσύ απόρριψε την πρότασή του”
- Επαναλαμβάνω (και όχι: ξαναεπαναλαμβάνω).
- Πριν από την έναρξη (και όχι: πριν την έναρξη). Το «πριν» πρέπει να συνοδεύεται πάντοτε από το «από». Αντίθετα, το «μετά» πριν από έναρθρη αιτιατική καλύτερα να μη συνοδεύεται από το «από» (π.χ. μετά την περιπέτεια).
- Οποιοσδήποτε, οτιδήποτε (και όχι: ο οποιοσδήποτε, το οτιδήποτε).
- Τέως πρόεδρος: ο μέχρι πρo τινος πρόεδρος, ο προηγούμενος (από τον σημερινό) πρόεδρο. Πρώην πρόεδρος: ο πριν από πολύ καιρό πρόεδρος.
- Το άρα δεν είναι σωστό να συνοδεύεται από το λοιπόν(όχι: “άρα λοιπόν”) ούτε υποκαθίσταται από το άραγε(!)
- Δεν χρησιμοποιείται το «κύριος» ή το «κυρία» για πρόσωπα που έχουν πεθάνει (παρατίθεται απλώς το όνομα ή προηγείται το «αείμνηστος» ή «μακαρίτης», αν χρειάζεται)
- Δεν χρησιμοποιούμε το «κύριος» ή το «κυρία» όταν παρουσιάζουμε τον εαυτό μας (και όχι: «γεια σας, είμαι ο κύριος Βάγγος»). Η μόνη εξαίρεση του κανόνα που είναι ανεκτή είναι όταν μιλάμε σε μικρά παιδιά
- Το «κ.κ.» χρησιμοποιείται μόνο στο γραπτό λόγο . Γράφουμε «οι κ.κ. ομιλητές» αλλά εκφωνούμε «οι κύριοι ομιλητές» (και όχι: “οι κύριοι κύριοι ομιλητές”). Πάντως το «κ.κ.» είναι μάλλον παρωχημένο· προτιμότερο να αποφεύγεται και να γράφουμε ολογράφως «κύριοι».
- Το “μέσα” μπροστά από «σ» γίνεται «μες» (αλλά όχι απαραίτητα, μπορεί να μείνει «μέσα»), ποτέ όμως «μεσ’». Π.χ. “Μεσ’ από το δάσος”, αλλά “μες στο δάσος” ή “μέσα στο δάσος”.
- Το “μέχρι” είναι “μέχρις” μόνο προ φωνήεντος σε λόγιες εκφράσεις: μέχρις αποδείξεως, μέχρις εβδόμης γενιάς, μέχρις εσχάτων, μέχρις υπερβολής, μέχρις ενός.
- Το σωστό είναι “πρώτιστα”. Το “πρωτίστως” είναι λάθος που κατάντησε σωστό (και δεν χάλασε ο κόσμος αν το χρησιμοποιήσουμε).
- Ψιλή κυριότητα (νομικός όρος) και όχι υψηλή κυριότητα.
- Προσοχή στη διάκριση «σαν» και «ως»: το «σαν» χρησιμοποιείται για παρομοιώσεις, ενώ το «ως» χρησιμοποιείται για πραγματικές ιδιότητες.
Έτσι για παράδειγμα όταν αναφερόμαστε σε ενέργειες δικηγόρων, γιατρών κ.λπ. που έχουν σχέση με την άσκηση του επαγγέλματός τους, τότε λέμε “ενήργησε ως δικηγόρος”, “θεωρεί, ως γιατρός”. Για ανάλογες ενέργειες ατόμου που δεν ασκεί το επάγγελμα χρησιμοποιούμε το «σαν» : “μίλησε σαν δικηγόρος” (χωρίς να είναι), “τον φρόντισε σαν γιατρός”.
Σημειωτέον ότι το «ως» ακολουθείται από κατηγορούμενο που πρέπει να μπει στην κατάλληλη πτώση, π.χ. “η εκλογή του ως καθηγητή” (και όχι: “ως καθηγητής”), “οι ενέργειές του ως δικηγόρου”, “η γνωμάτευσή του ως ιατρού”.